De wee voelt aan als zo'n diepzeevis die plotseling naar de oppervlakte wordt gehaald, door de verandering in druk opzwelt als een ballon en daarna uit elkaar ploft. En dan komt de pijn ook nog eens opzetten op een gloeiend hete augustusochtend terwijl Takiko Odaka moederziel alleen naar de andere kant van Tokio moet, richting de enige kraamkliniek die nog plek had.

De vader van het kind is een al getrouwde man met wie Takiko een korte, liefdeloze affaire had en die inmiddels elders in het land woont. En Takiko's ouders schamen zich zo diep voor het alleenstaande ouderschap van hun dochter dat ze niet met haar gezien willen worden. Niet voor niets drong haar moeder tijdens de zevende maand nog aan op een abortus en haar vader, die zowel arbeidsongeschikt als alcoholverslaafd is, uit zijn ongenoegen het liefst met zijn vuisten.

In Een vrouw rent over een berg beschrijft de Japanse auteur Yuko Tsushima (1947-2016) daarom de grotendeels eenzame zoektocht van haar hoofdpersonage terwijl ze speurt naar een passende crèche voor haar zoon Akiro, naar een baan waarmee ze in elk geval genoeg verdient om poedermelk te kopen en naar een manier om, ondanks al die opeens ontstane chaos om haar heen, toch haar eigen vrijheid te waarborgen. Het is een weg die uit tijdgebrek altijd rennend moet worden afgelegd, die immer omhoogloopt en je als lezer soms hartkloppingen bezorgt uit plaatsvervangende stress.

'Takiko rent en rent, vliegt, valt en staat weer op. 'Was je vergeten dat we vandaag een groepsvergadering hebben?', vroeg iemand. De stem lachte.

'Je lijkt de longen uit je lijf te hebben gerend.'

'Mevrouw Odaka rent zich altijd de longen uit het lijf.'

Dat was de stem van de jongere leidster - plagend, geamuseerd.

'In elk geval, ga zitten. We zijn nog maar net begonnen.'

'Neem me niet kwalijk. Mijn hoofd loopt om vandaag...'

Takiko boog verontschuldigend en knielde neer op de eerste de beste plek.'

Yuko Tsushima is om twee redenen beroemd in Japan. De eerste en voornaamste reden is dat ze meer dan 35 boeken schreef en daarmee zo ongeveer iedere Japanse prijs in de wacht sleepte die er bestaat (The New York Times omschreef haar niet voor niets als 'een van de belangrijkste schrijvers van haar generatie'). De tweede reden voor haar bekendheid ligt buiten haar eigen kunnen. Dat komt namelijk door het verhaal van haar vader, de ooit eveneens bekende romanschrijver Osamu Dazai, die samen met zijn minnares zelfmoord pleegde toen Tsushima pas een jaar oud was.

In een interview vertelde ze later dat die gebeurtenis de katalysator voor haar schrijverschap zou vormen. Ze wilde over haar vaders dood schrijven zodat ze die in fictie kon veranderen, vertelde ze.

De zelfmoord, die Tsushima naar eigen zeggen altijd als zeer schaamtevol heeft ervaren, komt vaak terug in haar werk, net als het alleenstaande moederschap waartoe haar moeder sindsdien veroordeeld was. Ook Tsushima zelf zou op latere leeftijd overigens alleenstaand moeder worden.

De maatschappelijke taboes en de opgetrokken wenkbrauwen die daarmee gepaard gingen in het Japan van eind vorige eeuw, komen allemaal terug in Een vrouw rent over een berg: hoofdpersonage Takiko doet er alles aan om zich te bevrijden van de stigma's door zich niet te conformeren aan de norm. Ze blijft gewoon werken, ontworstelt zich aan de sleur van de alledaagsheid door af en toe dronken te worden, spreekt af met oude vrienden en probeert haar onafhankelijkheid te behouden. Ze besluit haar instinct te vertrouwen in plaats van de vele ongeschreven regels, omdat ze nu eenmaal voorvoelt dat er meerdere routes zijn naar geluk.

Tsushima stierf in 2016 aan de gevolgen van longkanker en heeft dus niet meer kunnen meemaken hoe haar werk de laatste jaren ook buiten Japan een fikse opmars heeft doorgemaakt. Haar romans zijn inmiddels in twaalf talen te lezen, waaronder het Nederlands, want niet lang voordat Een vrouw rent over een berg (1980) uitkwam, werd ook Domein van licht (1979) vertaald, over een gescheiden moeder die haar nieuwe leven vorm probeert te geven.

Misschien komt de recente opmars doordat Tsushima's op het eerste oog tijdloze boeken toch beter in deze tijd passen dan in de tijd waarin ze werden geschreven, toen autofictie over voortploeterende alleenstaande vrouwen en hun soms somber stemmende misère vooral gold als typisch feministische literatuur. Nu is dat allang niet meer zo. Kijk alleen al naar de populariteit van een auteur als Elena Ferrante, wier boeken net als die van Tsushima draaien om gemarginaliseerde vrouwen die na hun huwelijk, scheiding of zwangerschap de controle over hun leven proberen terug te veroveren, ondanks de hoge mate van maatschappelijke en familiale druk die ze ervaren.

Wat dat betreft is het goed dat de tijd voortschrijdt. Want boeken over moederlijke pijn die nauwelijks serieus wordt genomen, of boeken over vrouwen die iedere dag weer moeten vechten tegen hetgeen hun mannen, ouders en priesters van ze verwachten, kunnen een universele waarheid in zich dragen over grootsheid en kracht. Dat bewijst Tsushima op vrijwel iedere bladzijde.

Hoe is het anders mogelijk dat een verhaal over het leven van een 20-jarige alleenstaande moeder in Japan met gemak een kinderloze recensent uit Nederland zowel diep kan ontroeren als dodelijk kan vermoeien, alsof hij zelf een berg over moet rennen? Dat kan alleen als een boek erg goed is.

★★★★☆

Uit het Japans vertaald door Jacques Westerhoven. De Bezige Bij; 302 pagina's; € 24,99.

Verberg tekst

Een delicate roman over het geluk en ongeluk van alleenstaand moederschap. De lezer volgt het verhaal van Takiko Odaka, wier onverwachte zwangerschap een bron van schaamte is voor haar ouders. Takiko trekt zich daar niks van aan en verheugt zich op de uitdaging. Ze hoopt dat het haar kan bevrijden van haar vaders gewelddadige uitbarstingen.
 Takiko’s eerste jaar als moeder is gevuld met de vreugde en problemen van het moederschap. Naarmate de baby groeit, begint ze Tokio te verkennen en krijgt ze de kans 
om buiten de stad te gaan wonen, bij een berg die haar de vrijheid biedt waar ze zo naar verlangt. In poëtische, zachtaardige stijl geschreven. Met name geschikt voor de literaire lezer. Yūko Tsushima (Tokio, 1947-2016) was schrijver en literatuurcriticus. Ze schreef meerdere boeken. Haar werk werd in meerdere landen uitgegeven en won verschillende literaire prijzen, zoals de Noma Literary New Face Prize en de Yomiuri Prize. 'Een vrouw rent over een berg' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1980. Verberg tekst